Ο δεύτερος χειμώνας της αιθαλομίχλης βρίσκει τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων αντιμέτωπους με μια μεγάλη απειλή για τη δημόσια Υγεία. Πώς προκαλείται όμως η αιθαλομίχλη, ποιες οι συνέπειες και τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπισή της; Μέσω ερωτήσεων – απαντήσεων, διευκρινίζονται όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για το «νέο φαινόμενο» που εισέβαλε στη ζωή μας.

1. Τι είναι η αιθαλομίχλη;

– Είναι το πυκνό νέφος στην κατώτερη ατμόσφαιρα, το οποίο συγκροτείται κυρίως από αιωρούμενα σωματίδια προερχόμενα από καύση άνθρακα. Τα αιωρούμενα σωματίδια κατατάσσονται ανάλογα με το μέγεθος της διαμέτρου τους, το οποίο υπολογίζεται σε μικρά του μέτρου: ΑΣ10, ΑΣ2,5, ΑΣ1. Οσο πιο μικρά, τόσο πιο επικίνδυνα είναι για την υγεία, καθώς μπορούν να εισχωρήσουν βαθιά στους πνεύμονες και στα αιμοφόρα αγγεία.

2. Είναι μεγάλες οι συγκεντρώσεις;

– Οι συγκεντρώσεις ΑΣ10 έφτασαν πέρυσι μέχρι και τα 300 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο (mg/m3) στο κέντρο της Αθήνας, ενώ ξεπέρασαν τα 200-250 mg/m3 σε Πάτρα, Ιωάννινα και Θεσσαλονίκη. Φέτος, ξεπέρασαν ορισμένες νύχτες τα 150 mg/m3, ενώ συχνά καταγράφονται μέσες ημερήσιες συγκεντρώσεις από 70 – 90 mg/m3. Τα όρια που έχει καθορίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση για τις συγκεντρώσεις ΑΣ10 είναι 40 μg/m3 ετήσιος μέσος όρος και 50 μg/m3 ημερήσιο όριο, το οποίο δεν πρέπει να ξεπερνιέται πάνω από 35 φορές τον χρόνο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει συστήσει πιο αυστηρά όρια. Το δίμηνο Δεκεμβρίου 2012 – Ιανουαρίου 2013 οι ημερήσιες συγκεντρώσεις στην Αθήνα υπερέβαιναν το όριο της Ε.Ε. σχεδόν καθημερινά!

3. Από πού προέρχεται η αιθαλομίχλη στην Ελλάδα;

– Η αιθαλομίχλη επανεμφανίστηκε ως αποτέλεσμα της μαζικής στροφής του πληθυσμού στην καύση ξύλων για να καλύψει τις ανάγκες θέρμανσης. Η τριτοκοσμική αυτή κατάσταση επιβλήθηκε από τον εξαπλασιασμό της φορολογίας στο πετρέλαιο θέρμανσης και στην υψηλότατη λιανική τιμή του. Το βαρύ νέφος τις νυχτερινές ώρες προέρχεται από τα καυσόξυλα σε ποσοστά μέχρι και 80%. Εμφανίζεται κυρίως αφού βραδιάσει και πυκνώνει όσο νυχτώνει. Επιστημονικές ομάδες έχουν ανιχνεύσει την ύπαρξη συγκεκριμένων χημικών ουσιών στα αιωρούμενα σωματίδια (ακετονιτρίλιο, κάλιο) που αποτελούν «γενετικό αποτύπωμα» της καύσης ξύλων. Στο CERN ανακάλυψαν το «σωματίδιο του θεού», εδώ βρήκαμε το σωματίδιο του… φτωχού.

4. Επιβαρύνεται η κατάσταση λόγω της κτιριακής υποδομής;

– Στην Ελλάδα, δυστυχώς, πολλές κατοικίες έχουν πολύ κακή μόνωση και είναι ενεργειακά και θερμαντικά σουρωτήρια. Σε αυτά τα σπίτια κατοικούν κυρίως πολίτες με χαμηλά εισοδήματα, που καταφεύγουν στις πιο ακατάλληλες μεθόδους για να ζεσταθούν. Επίσης, τα αστικά τζάκια των πολυκατοικιών της τελευταίας 20ετίας διαμορφώθηκαν για να καλύψουν ανάγκες διακοσμητικές ή απλώς συντροφιάς και όχι για να αποτελέσουν βασική πηγή θέρμανσης. Η απόδοσή τους είναι πολύ χαμηλή (15% – 20%) και πολλές καμινάδες προβληματικές. Πολύ επιβαρυντική είναι η πυκνή δόμηση των ελληνικών πόλεων.

5. Ποιες είναι οι συνέπειες στην Υγεία;

– Σύμφωνα με την Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, είναι η αύξηση της νοσηρότητας και θνησιμότητας από αναπνευστικές και καρδιαγγειακές παθήσεις. Ειδικότερα, η έκθεση σε αυξημένα επίπεδα ΑΣ έχει συσχετιστεί με μειωμένη ανάπτυξη και λειτουργική ικανότητα των πνευμόνων, με παροξύνσεις άσθματος και χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ), με αυξημένη συχνότητα αλλεργικών παθήσεων και με αύξηση του κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα. Επίσης, όσον αφορά το καρδιαγγειακό σύστημα έχει συσχετιστεί με εμφάνιση αθηροσκλήρυνσης, αυξημένη συχνότητα εμφράγματος του μυοκαρδίου και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του ευρωπαϊκού προγράμματος ΑΡΗΕΙS, μείωση της ετήσιας μέσης τιμής των ΑΣ10 στα 20 μg/m3 στην Αθήνα θα οδηγούσε στην αποφυγή πάνω από 5.000 πρόωρων θανάτων ετησίως!

Σε πολλές πόλεις της Ευρώπης δεν επιτρέπεται η χρήση τζακιών

6. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η κατάσταση;

– Καθώς βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο, επιβάλλονται μέτρα άμεσης απόδοσης, αλλά και μέτρα μακροπρόθεσμης αντιμετώπισης. Ολοι οι επιστημονικοί φορείς που έχουν παρέμβει (ειδικά όσοι αναφέρονται στη Δημόσια Υγεία και στο Περιβάλλον) θέτουν στην πρώτη γραμμή την ανάγκη να διευκολυνθεί η στροφή των κατοίκων σε θερμαντικά μέσα με μικρή συνεισφορά σε εκπομπές αερίων σωματιδίων. Αυτό σημαίνει δραστική μείωση της φορολογίας στο πετρέλαιο θέρμανσης (ή με έμμεση μορφή μέσω της διεύρυνσης των επιδομάτων θέρμανσης) και ανάπτυξη της χρήσης φυσικού αερίου και ηλεκτρικού ρεύματος. Σε ένα πιο μακροπρόθεσμο πλαίσιο, πρέπει να επιδιωχθεί η ενεργειακή θωράκιση των κατοικιών (ειδικά των πιο φτωχών στρωμάτων) και η οικονομική διευκόλυνση για την ανάπτυξη αποδοτικών συστημάτων καύσης βιομάζας. Αρκετοί φορείς σημειώνουν ότι πρέπει να επανεξεταστεί η δυνατότητα χρήσης καυσόξυλων και βιομάζας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε πόλεις ή περιοχές της Ευρώπης δεν επιτρέπεται η καύση ξυλείας ή η χρήση τζακιών, για την αποφυγή βαριάς ρύπανσης.

7. Και μέχρι τότε τι κάνουμε;

– Μέχρι να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα, οι πολίτες πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, καταρχάς για την αποφυγή πυρκαγιάς ή ασφυξίας από τις αναθυμιάσεις. Οσοι χρησιμοποιούν εστίες καύσης ξύλου πρέπει να καίνε αποκλειστικά καθαρό ξύλο και να αποφεύγουν αυστηρά την καύση βαμμένης ή επεξεργασμένης ξυλείας, νοβοπάν, φορμάικας, κόλλας, πλαστικού κ.λπ. Ολα αυτά τα υλικά είναι πολύ επικίνδυνα και άμεσα τοξικά και για τον εσωτερικό χώρο της κατοικίας. Επιπλέον, άτομα με προβλήματα υγείας πρέπει να παρακολουθούν τις οδηγίες των υπηρεσιών Υγείας.

(του Γιάννη Ελαφρού, Καθημερινή της Κυριακής, 29/12/2013)